مهمترین چالش های مخترعان، ثبت اختراع چگونه برای کشور فراوری ثروت می نماید؟ - اهدا بلاگ

گروه علم و پیشرفت خبرنگاران؛ در زمان های دور برای معین شدن ابعاد یک زمین زراعی، کشاورزان در برگه هایی حدود زمین خود را معین می کردند. به عنوان مثال از کنار رودخانه تا درخت سیب و از کنار درخت سیب تا تپه های سنگی. این امر باعث ایجاد حق مالکیت افراد بر زمین های خود شده و معینات زمین هر نفر در ورق هایی که بعدا به آن ها سند گفته شد ثبت می شد که این امر ضمن ایجاد حق انحصاری استفاده کشاورزان از زمین های خود، مانع تعرض افراد به زمین های دیگران می شد. با گذر زمان، مفهوم مالکیت توسعه پیدا کرد و مفهومی نو به نام مالکیت فکری پدید آورده شد که به اموالی که حاصل از خروجی های فکری بشر بود، تعلق می گرفت. توسعه مفهوم مالکیت فکری در نیمه اول قرن بیستم، موجب شد تا بنیان سازمانی نهاده شود که امروزه با نام سازمان دنیای مالکیت فکری شناخته می شود.

ثبت اختراع چیست؟

این سازمان در تعریف ثبت اختراع (Patent) می گوید که ثبت اختراع، مجموعه ای از حقوق انحصاری است که به موجب قانون، به متقاضیانی که اختراعات آن ها، نو، غیربدیهی و دارای کاربرد تجاری است، اعطا می شود. اعتبار این حقوق، به مدت محدود (عموماً 20 ساله) بوده و صاحبان اختراع می توانند طی این بازه زمانی، به صورت انحصاری از اختراع خود بهره برداری نمایند. در مقابل، متقاضیان موظفند تا اختراعاتشان را برای عموم مردم افشا نموده، تا متخصصین و افراد دارای مهارت در حوزه مربوطه، بتوانند آن را تکثیر و بازآفرینی نمایند.

در ایران نیز تعاریفی در قانون برای اختراع و گواهی نامه اختراع آورده شده است. در قانون، اختراع نتیجه فکر فرد یا افراد است که راه چاره عملی نوی را برای حل مشکل فنی معین در زمینه صنعت ارائه نماید. اختراع ممکن است به صورت فرآورده یا فرآیند باشد. هم چنین گواهینامه اختراع، سندی است که مرجع ثبت مالکیت صنعتی برای اختراع صادر می کند و بهره مندی از حقوق ناشی از اختراع منوط به ثبت آن نزد مرجع ثبت است.

اهمیت تجاری سازی اختراعات در کجاست؟

برای رقابت با سایر کشورها در عرصه مالی و موفقیت در آن، کشورها می بایست چهارچوب ها و قوانین لازم برای ایجاد و تجاری سازی دانش را ایجاد نمایند که در این جهت، حق ثبت اختراع نقش مهمی را ایفاء می کند. مخترعین با ثبت اختراع خود، علاوه بر ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری در فعالیت های همراه با ریسک نوآورانه، نرخ نوآوری را در جامعه سرعت می بخشند. لذا حق ثبت اختراع نوعی ابزار برای بهبود ظرفیت نوآوری و رقابت مالی است.

حق ثبت اختراع بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز اثرگذار است.

حق ثبت اختراع از چنـدین جهت بر توسعه و رشد مالی اثر می گذارد. محافظت قوی و موثر از حقوق ثبت اختراع به لحاظ رجحان این دارایی ها بر دارایی های مادی باعث درخشش فکر و اندیشه نوآوران و در نتیجه ایجاد انگیزه برای ادامه فعالیت های تحقیقاتی آن ها می شود که موجب افزایش نوآوری، بهبود تکنولوژی های موجود و یا ایجاد تکنولـوژی هـای بهتر می شود. بهبود روزافزون یا خلق تکنولوژی باعث افزایش عامل بهره وری در تابع فراوری می شود و در نتیجه افزایش رشد مالی را در پی خواهد داشت.

اما این همه ماجرا نیست. حق ثبت اختراع بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی نیز اثرگذار است. واردات کالاها و خدمات فراوری شده به کشور، باعث استفاده موثرتر از منابع موجود کشور واردنماینده خواهد شد و سبب افزایش بهره وری عوامل تولیـد آن کشور می شود. از سوی دیگر هرچه بخش های بیشتری از اقتصاد در معرض رقابت بین المللی قرار گیرند، مقدار برخورد با فناوری برتر جهـت حفظ قدرت رقابتی بیشتر خواهد بود.

استفاده از حق ثبت اختراعات، چه کمکی به توسعه مالی می کند؟

برای آنالیز دقیق تر ارزیابی اثرات مالی حمایت از حق ثبت اختراع در شرکت های فناور، برترین راه پیمایش داده های واقعی است. دفتر ثبت اختراع اروپا (EPO)، در گزارشی با عنوان حقوق مالکیت فکری و عملکرد شرکت ها در اتحادیه اروپا، بیش از 127000 شرکت اروپایی از 27 کشور عضو اتحادیه اروپا (و انگلیس) را آنالیز نموده است. تجزیه و تحلیل ارائه شده در این مطالعه تأیید می کند که یک رابطه مثبت قوی بین مالکیت انواع مختلف حقوق مالکیت فکری و عملکرد شرکت ها از حیث مالی وجود دارد و اشاره می کند که شرکت هایی که از حمایت های ثبت اختراع بهره می برند، نسبت به شرکت هایی که از این حمایت استفاده نمی نمایند مقدار عایدی سرانه بر اساس تعداد کارمندانشان، به طور میانه در شرکت ها 43 درصد بیشتر است که این خود اهمیت استفاده از حقوق مالکیت فکری علی الخصوص ثبت اختراع را در بهبود کسب وکارها و توسعه مالی نشان می دهد.

شرکت هایی که از حمایت های ثبت اختراع بهره می برند، نسبت به سایر شرکت ها 43 درصد عایدی بیشتری دارند.

جایگاه ایران در ثبت اختراعات دنیا کجاست؟

مشاهده جایگاه ایران در پازل نوآوری و حمایت از اختراعات در دنیا، می تواند دید کلان و روشن تری از شرایط کشور در حوزه ثبت اختراعات به ما بدهد. گزارش های سالانه شاخص بین المللی حقوق مالکیت که از سوی اتحادیه حقوق مالکیت منتشر می شود، تنها شاخصی در دنیا است که به مقدار گیری توام شرایط حقوق مالکیت فکری و فیزیکی به همراه ارزیابی محیط سیاسی و حقوقی می پردازد. ایران در شاخص حمایت از حق ثبت اختراع در سال 2021، امتیاز 72/3 را از 10 کسب نموده و در جایگاه 100 ام دنیا ایستاده است. این در حالی است که در سال گذشته یعنی سال 2020، ایران دارای امتیاز 31/5 از 10 و جایگاه 93 ام در دنیا بوده که 7 پله تنزل را تجربه نموده است و در این شاخص، پایین تر از کشورهایی چون بورکینافاسو، زامبیا و الجزایر قرار گرفته است.

چه اتفاقاتی منجر به قرار گرفتن ایران در این جایگاه شده است؟

در سال 1399 بیش از 10500 اظهارنامه در اداره ثبت اختراعات ایران به ثبت رسیده است که حدود 10% از اظهارنامه ها، تایید و گواهی ثبت اختراع صادر شده است. از این تعداد، مالکیت بیش از سه چهارم از ثبت اختراعات مربوط به افراد حقیقی است و سهم حقوقی ها زیر 25 درصد بوده است که از این سهم نیز، فقط 3/8 درصد آن مربوط به ثبت اختراع شرکت ها است. این نشان می دهد در کشور ما ثبت اختراعات به عنصری برای تکمیل ویترین رزومه ها و استفاده از امتیازات نهادها و ارگان های حمایتی مانند امتیاز نخبگی، ارتقای درجه دانشگاهی و مزایای دیگر تبدیل شده است چرا که در مقایسه با آمار کشورهای پیشرویی نظیر آمریکا، سهم ثبت اختراعات حقوقی ها و حقیقی ها عکس ایران است.

نظام ثبت اختراع کارکرد درستی از خود در سال های اخیر به نمایش نگذاشته است و تاثیرات مالی اختراعات، آن چنان که باید در اقتصاد و زندگی مردم احساس نمی شود.

دستورالعمل ناکافی ارزیابی ماهوی اختراعات، کمبود نیروی خبره، پایین بودن آگاهی کاربران مالکیت فکری، عدم تناسب هزینه های آنالیز اختراعات، تعدد و پراکندگی مراجع ارزیابی دقیق (ماهوی) اختراعات، نبود بازدارندگی لازم در قانون برای مجرمین، کمبود انگیزه نوآوران برای ثبت اختراع، رقابت اندک در بازار اختراعات، مسائل زیرساختی پایگاه داده اختراعات، افشای ناکافی و نادرست اختراع و عدم توجه به مقوله تجاری سازی، از جمله چالش های نظام ثبت اختراعات ایران است.

معین است که نظام ثبت اختراع کارکرد درستی از خود در سال های اخیر به نمایش نگذاشته است و تاثیرات مالی اختراعات، آن چنان که باید در اقتصاد و زندگی مردم احساس نمی شود؛ چرا که نگاه رزومه سازی جایگزین نگاه کلان مالی به مقوله اختراعات شده است. می بایست ارتباط نظام ثبت اختراعات و نظام ملی نوآوری در کشور مورد بازبینی قرار گرفته تا نظام ثبت اختراع بتواند کارنمودهای اصلی خود را ایفا نماید.

طرح حمایت از حقوق مالکیت صنعتی که کلیات آن در آذر ماه 1400 در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، گامی بلند در راستای بهبود کارنمودهای نظام ثبت اختراعات است. این نگاهِ رو به جلو، می بایست در طراحی سازوکارهای اجرایی نیز لحاظ شده تا کشورمان هرچه سریع تر، جایگاه واقعی خود را در پازل نوآوری دنیا پیدا کند.