نبود بانک اطلاعات فرهنگی، نقطه ضعف مدیریت فرهنگی در جامعه ایران است - اهدا بلاگ

چه شد این کتاب -مدیریت اطلاعات میراث فرهنگی- را برای ترجمه انتخاب کردید؟

با توجه به اینکه بنده دانش آموخته مقطع ارشد و دکترای رشته مدیریت فرهنگی دانشگاه آزاد علوم تحقیقات هستم در طول تحصیلم متوجه شدم که در کشور ما تنها جایی که رشته مدیریت فرهنگی تدریس می گردد و تحصیلات تکمیلی این رشته را دارد دانشگاه علوم و تحقیقات تهران است. در دانشگاه های دیگر مثل دانشگاه تهران، این رشته تحت اسم مطالعات فرهنگی و سیاست گذاری فرهنگی تدریس و ارائه می گردد که خیلی مرتبط با مدیریت و برنامه ریزی فرهنگی نیست. البته این چالشی بین دانشجویان رشته مدیریت فرهنگی در دانشگاه آزاد و مطالعات فرهنگی در دانشگاه های دولتی است. دانشجویان مطالعات فرهنگی معتقدند مولفه ها و شاخصه های فرهنگی و به طور کلی فرهنگ، قابل مدیریت کردن نیست؛ ولی در رشته مدیریت فرهنگی ما بیشتر در پی این هستم که اثبات کنیم اگر فرهنگ قابل مدیریت کردن نبود، فرهنگ غرب با این سرعت و قدرت به جهان تزریق نمی شد. اینکه چطور فرهنگ کشورهای مختلف از داخل تهی می گردد و فرهنگ غربی یا هر فرهنگی که غالب است، دارد به آنها تزریق می گردد از نشانه های مدیریت فرهنگ است. پس قطعا فرهنگ قابل مدیریت کردن است و این سبب شد که این رشته از 20 سال پیش بنیان گذاری و ادامه دار گردد.

با توجه به اینکه رشته مدیریت فرهنگی یک رشته نوپاست، من برای رساله دکترای خود در پی یک کار نو که به مدیریت فرهنگی یاری کند، بودم و از آنجایی که همواره با علم اطلاعات سروکار دارم و کوشش داشتم بانک اطلاعاتی درست کنم، لذا چیزی که خیلی به اسم دغدغه فردی خودم مطرح بود ایجاد بانک اطلاعاتی بود که همواره هم در علم و هم در فضاهای مختلف سازمان های مختلف کشور به من یاری می کرد. بنابراین با خود گفتم نقطعه ضعف مدیریت فرهنگی در این 20سالی که شکل گرفته چه بوده است و متوجه شدم که نقطه ضعف آن، نبود یا کمبود بانک اطلاعاتی فرهنگی در جامعه ایران است. نبود دسترسی به اطلاعات و بعلاوه عدم حفظ و نگهداری اطلاعات فرهنگی و این مهم ترین دغدغه من در این رشته بود. وقتی تعریف مدیریت فرهنگی را ارائه می دهیم این سوال پیش می آید که ما دقیقا باید چه چیز را مدیریت کنیم؟ از بخش فرهنگ و مباحث فرهنگی جامعه چه آیتم هایی را باید مدیدیت کرد و داده ها و دیتاها در سطح جامعه و سازمان ها و وزارت خانه ها که 80 میلیون ایرانی با آن در ارتباط هستند و ما باید آن را مدیریت کنیم، دقیقا چه چیزی هستند تا به هدف فرهنگی مد نظر برسیم.

طبق مطالعات بنده طی این سال ها کسی روی این موضوع که وقتی ما می گوییم مدیریت فرهنگ، یعنی دقیقا مدیریت چه بخش و چه شاخصه ای از فرهنگ مد نظر است، کار ننموده بود. من مشخصا در آن موقع که این کتاب را ترجمه می کردم، می خواستم بدانم در بانک اطلاعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد تعداد موسیقی ای که در تاریخ ایران فراوری شده -از قبل از انقلاب تا بعد از انقلاب- چگونه است، و متوجه شدم که چنین بانک اطلاعاتی ای در این وزارتخانه ما موجود نیست و وقتی ما بانک اطلاعات نداشته باشیم که بتوانیم گذشته را با حال و آینده تطبیق بدهیم، اشکالات را پیدا کنیم، از تاریخ و فرهنگ خود دفاع کنیم یا گزارشی از آن را به مردم کشور خودمان و مردم جهان ارائه بدهیم، چگونه می خواهیم بحث مدیریت فرهنگی را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش ببریم؟ همین مساله علاوه بر موسیقی، برای فیلم، کتاب و تئاتر هم حاکم است. اینکه از وزارتخانه فرهنگ و ارشاد انتظار داشته باشیم به اسم یک وزارتخانه سیاست گذار که قرار است سیاست گذاری فرهنگی در کل کشور داشته باشد چنین بانک اطلاعاتی ای داشته باشد، انتطار زیادی نیست؛ ولی چنین بانکی نداشت. بحث بانک اطلاعاتی فقط نمی گوید که شما اطلاعات را بدانید؛ بلکه به شما برای مدیریت حال و آینده یاری می نماید و به برنامه ریزی و سیاست گذاری هم یاری می نماید. ما سالیان سال بود که از این نعمت بی بهره بودیم و برنامه ریزی های خوب و درستی انجام ندادیم، زیرا احتیاج سنجی های درستی انجام نشده و بانک اطلاعاتی قوی ای نداشتیم. بنابراین بیان مساله من برای اینکه در پی ترجمه کتابی باشم که کاربردی باشد، این دغدغه ای بود و به همین علت سراغ منابع جهانی رفتم و برای تجربه جهانی و بین المللی در بحث مدیریت اطلاعات فرهنگی در ایران استفاه کنم. این کتاب -مدیریت اطلاعات میراث فرهنگی-، غیرمستقیم هدف بنده را که مدیریت اطلاعات فرهنگی است دنبال می نماید.

با توجه به اینکه در کتاب ذکر شده است که اطلاعات از مهم ترین منابع سازمانی است و بعد از عامل انسانی به اسم مهمترین منبع مدیریت به تعداد می آید چگونه با به کارگیری و افزایش کیفیت اطلاعات می توان به بهبود عملکرد سازمان ها یاری کرد؟

اکنون سبک های مدیریت در جهان با مدیریت دانش، مدیریت تغییر و مدیریت ارزش جلو می رود و به اسم مدیریت دانش از آن یاد می گردد. مدیریت دانش یعنی اینکه در یک سازمان، اطلاعات و داده ها در همه زمینه ها تحت تاثیر تکنولوژی و اطلاعات روز باشد و بین تمام افراد سازمان با توجه به مسئولیت ها و جایگاهی که دارند به اشتراک گذاشته گردد و این اطلاعات ثبت و ضبط گردد و وقتی این اطلاعات ثبت و ضبط می گردد، می توانند هر تحلیلی روی آن انجام دهند. متاسفانه ما در ایران هنوز نمی دانیم سبک مدیریت سازمان هایمان چیست؟ با توجه به اینکه ایدئولوژی کشور ما یک ایدئولوژی اسلامی است، ما در واقع سازمان ها و مراکزمان را داریم به صورت اسلامی مدیریت می کنیم که این در سطح کلان است ولی اینکه در سطح خرد مثلا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ما چه نوع سبک مدیریتی دارد؟ در حوزه فرهنگی چه سبکی؟ و همین طور در حوزه های دیگر هم نمی دانیم در کشورمان چه روش مدیریتی اجرا می گردد؟ ولی در جهان از گذشته تا به امروز از روش علمی ادوارد تیلور و در حال حاضر از روش مدیریت دانش استفاده می گردد، این سبک ها و روش ها پیشرفت نموده است؛ ولی ما در کشورمان مشکل مدیریتی داریم. در جهان مدیریت دانش -که همان مدیریت اطلاعات است- صورت می گیرد. یعنی اطلاعات بعد از عامل انسانی، باتوجه به تکنولوژی و تغییرات لحظه ای و روزانه که درحال رخ دادن است، مهم ترین عامل است.

من مطالعه موردی ام را وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دادم؛ زیرا به اسم یک وزارتخانه سیاست گذاری در بخش فرهنگ کشور برنامه ریزی می نماید ولی متاسفانه مدیران ارشد آنجا اطلاعاتی در اختیار ندارند و اطلاعات آنها حتی اطلاعات معاصر هم نیست و اطلاعاتشان از دوره زمانی ای است که در این وزارتخانه بر سر کار آمده اند؛ ولی اینکه بیاییم یک بانک اطلاعاتی را در اختیار هر مدیری که به سازمان وارد می گردد قرار دهیم و به او بگوییم که مثلا معاونت هنری در گذشته اینگونه بوده و اکنون به اینجا رسیده است و این برنامه آینده اش است، نیست. بنابراین قطعا اگر ما بانک اطلاعاتی قوی داشتیم، مطمئنا مدیران ما برنامه ریزی بهتری می توانستند انجام دهند و همه اینها یاری می کرد که ما بتوانیم بهتر برای جامعه برنامه ریزی کنیم.

چرا زندگی مالی، اجتماعی و فرهنگی افراد جامعه و سازمان ها به فناوری اطلاعات و ارتباطات وابسته است؟

باتوجه به اینکه ما در کشورمان یک سازمان بزرگ تحت اسم سازمان صدا و سیما با تعداد زیادی کارمند و برنامه و سابقه داریم؛ ولی اثر گذاری ای که یک کانال خبری در شبکه اجتماعی دارد، بیشتر از سازمان به این بزرگی و مهمی است، به این علت است که اکنون جهان پیشرفت نموده و علم اطلاعات و علم به روز بودن جامعه و تکنولوژی ای که در اختیار مردم جهان قرار می گیرد در تمام مولفه های زندگی افراد و آحاد جامعه اثرگذار شده است. پس قطعا می توانیم بگوییم که فناوری اطلاعات و ارتباطات اثرگذاری قوی و مستقیم بر رشد مالی و رشد اجتماعی و شبکه های اجتماعی و تکنولوژی داشته است.

چگونه یکی از کاربردهای مهم فناوری اطلاعات حفظ و نگهداری و ارائه اطلاعات فرهنگی و به طور خاص میراث فرهنگی است؟

کاربرد فناوری اطلاعات به تنهایی این نیست. من به یک الگویی رسیدم به نام داشبورد مدیریت اطلاعات فرهنگی، همان mis که که اطلاعات باید در داخل این سیستم mis گام به گام حرکت کند. ما اول شناسایی اطلاعات را داریم، سپس ثبت و ذخیره سازی اطلاعات، بعد حفظ و نگهداری، و بعد در پی بهره برداری از اطلاعات و سپس به اشاعه و گزارش گرفتن از اطلاعات می پردازیم. یعنی مدیریت اطلاعات چند گام و چند شاخصه اصلی دارد و یکی از شاخص های خیلی مهم حفظ و نگهداری اطلاعات است که متاسفانه در سیستم سنتی به جهت اینکه دستی است و اطلاعات در گذشته به صورت کاغذی ثبت و ضبط شده، خیلی مورد اهمیت نبوده است. در سیستم سنتی وقتی از کسی اطلاعاتی را بخواهیم، باید اطلاعاتی که روی کاغذها ثبت شده، در اختیارشان قرار دهیم که امکان معدوم شدن و از بین رفتن این اطلاعات بسیار زیاد است ولی وقتی اطلاعات را در قالب فایل اسکن می کنیم، در سیستم های کامپیوتری و هاردها ثبت می کنیم و داده ها را داخل بانک های اطلاعاتی ذخیره می کنیم، به آنها کد می دهیم، برای پیدا کردن آنها سرچ می کنیم و به راحتی با یک بانک اطلاعاتی می توانیم با فیلترکردن یا سورت کردن اطلاعات به آنچه مورد احتیاجمان است دست یابیم.

به نظر شما باتوجه به اینکه ارائه الگوی مطلوب مدیریت اطلاعات فرهنگی در سازمان ها و مراکز فرهنگی می تواند از پراکندگی اطلاعات فرهنگی جلوگیری کند، اساسا به چه الگویی الگوی مطلوب می گویند و این الگو باید چه ویژگی هایی داشته باشد؟

با توجه به اینکه کتاب بعدی که می خواهم بنویسم به این سوال قطعا پاسخ می دهد، وقتی با نخبگان مصاحبه نموده و احتیاجسنجی کردیم به این نتیجه رسیدیم که احتیاج شدیدی به یک بانک اطلاعاتی قوی برای نگهداری اطلاعات فرهنگی داریم. ما در کشورمان بی نهایت سازمان و مراکز فرهنگی داریم و تعدد سازمان ها و مراکز فرهنگی ما خیلی زیاد است. کشورهای دیگر از پراکندگی و تعدد مراکز و سازمان ها و وزارت خانه ها جلوگیری نموده اند؛ ولی در کشور ما این گونه نیست و ما به شدت سازمان ها و مراکز موازی کار در حوزه فرهنگ و آموزش داریم و این یکی از آفت های کشور ماست و هیچ توفیقی حاصل نشده است و حاصل نخواهد شد؛ مگر اینکه تمام این سازما ن ها و مراکز در یک مرکزیتی باهم به اشتراک برسند و موازی کاری را کنار بگذارند و در هم ادغام شوند. مثلا ما وزارت میراث فرهنگی داریم، وزارت فرهنگ و ارشاد داریم، وزارت علوم داریم و وزارت آموزش و پرورش هم به صورت مجزا داریم.

ما سازمان صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی داریم، و تقریبا حدود 18 وزارت خانه و سازمان و نهاد فرهنگی. حال اگر ما یک بانک اطلاعاتی قوی داشتیم، این علم اطلاعات می توانست از این پراکندگی اطلاعات جلوگیری کند و شناسایی اطلاعات تبدیل می گردد به مولفه های زیرشاخه ای که ما را به آن شاخصه های مورد نظر برساند و همین هاست که ویژگی های آن الگو می گردد.

به اسم سوال آخر بفرمایید که میراث دیجیتال یعنی چه و حفاظت دیجیتال از میراث فرهنگی چگونه است؟ آیا این فرآیند دیجیتال سازی به جز مزایایی که دارد معایبی هم دارد و چه معایب و چالش هایی را به همراه داشته است؟

ما میراث ملموس و ناملموس داریم. میراث ملموس ما تخت جمشید است که شما می توانید بعینه و به صورت فیزیکی آن را مشاهده کنید؛ ولی ما میراث ناملموس هم داریم که می تواند فرهنگ ایرانی باشد و آن فرهنگ ایرانی چیزی نیست که ما بتوانیم به آن دست بزنیم و آن را به صورت فیزیکی لمس کنیم؛ بلکه چیزی است که حالت آموزشی و معرفتی و معنوی دارد که جزوی از فرهنگ ایرانی اسلامی ما در طول تاریخ می گردد و به آن فرهنگ ناملموس یا غیرمشاهده ای می گویند؛ مثلا اگر تخت جمشید در طول زمان از بین برود، آیندگان ما چطور می خواهند بفهمند تخت جمشید چه جور جایی بود؟ و جز در تعدادی فیلم و عکس اطلاعات دیگری ندارند. ما باید این میراث فرهنگی را برای آیندگان تداعی کنیم و به آبندگان معرفی کنیم. بحث میراث دیجیتال همین موضوع است و حفاظت از میراث دیجیتال هم با ایجاد یک بانک اطلاعاتی جدی و قوی تمام مولفه های مد نظر را باید داشته باشد. درمورد معایب و مزایا هم باید بگویم که قطعا هیچگونه معایبی نخواهد داشت و ایجاد یک بانک اطلاعاتی و ثبت و ضبط اطلاعات آن هم در عرصه فرهنگ، همه اش سود است و در آن هیچ ضرری نیست. در برنامه ریزی، مدیریت، احتیاجسنجی، شناسایی و در هر شاخصه و مولفه ای که فکرش را بکنید، ما احتیاج به بانک اطلاعاتی و اطلاعات و مدیریت اطلاعات داریم.