مسجد میدان ساوه یادگاری از دوران سلجوقی است - اهدا بلاگ

ساوه به دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطی، همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده است. لذا باید این منطقه را مرکز جاذبه های تاریخی استان مرکزی نامید.

شهر ساوه در طول عمر خویش با فراز و نشیب های فراوانی روبرو بوده و در این جهت دچار تغییر و تحولات کالبدی فراوانی شده است. در بافت تاریخی ساوه مانند بیشتر شهرهای تاریخی مجموعه ها به صورت ارگانیک حول یک کانون که مسجد جامع شهر است شکل گرفته اند. مسجد میدان به عنوان مسجد جامع، در ضلع جنوبی میدان قدیمی شهر ساوه واقع شده و مطابق با اصول شهرسازی قدیمی و سنتی ایرانی که مساجد جامع مجاور با عناصر اصلی شهری ساخته می شده اند، این مسجد نیز مجاور با میدان، راسته بازار، گنبد و آب انبار چهارسوق و بازارچه آهنگران بنا شده است.

این بنا از مجموعه شبستان هایی در ضلع شرقی (مسجد سرخ با قدمت سلجوقی و صفوی)، ضلع غربی (مسجد حاج فرج با قدمت قاجاری) و ضلع جنوبی و نوبنیاد مسجد تشکیل شده است. تاریخ کتیبه بخش های نوبنیاد مسجد سالهای 1319 و نیز 1379 را نشان می دهند. قدیمی ترین کتیبه موجود در مسجد میدان بر مناره آن به تاریخ 453 ه. ق قمری نقش بسته است. در کتاب گنجینه آثار قم به این بنا با نام مسجد قرمز (سرخ) اشاره شد و آمد که وجه تسمیه آن شاید به دلیل تزیینات زرشکی و کتیبه های قرمز رنگ مسجد باشد.

طبق تحقیقات تاریخی اجرا شده، مناره مسجد از جمله کوتاه ترین مناره های تاریخی است و قدیمی ترین عنصر تشکیل دهنده بنای امروزی مسجد نیز این مناره آجری کوتاه است که در گوشه شمال شرقی بنا قرار گرفته است. به نظر می رسد مناره و مسجد مجاور آن (مسجد سرخ) از آثار امیر ظهیرالدین بن ملک شرف الدین ساوجی و از آثار دوره سلجوقی باشد. در دوره صفویان، خواجه شمس الدین محمد، مسجد دیگری بر روی زمین مسجد دوره سلجوقی احداث کرد و شاید پایه و جرزهای بنای فعلی از همان مسجد قدیمی مانده و یا قسمت هایی بر آن افزوده شده باشد.

در این دوره بنا را تعمیر کرده و تزییناتی نیز به آن افزوده اند. ورودی اصلی شبستان های ضلع شرقی (مسجد سرخ) از ایوان رو به میدان فعلی انقلاب و در گوشه شمال شرقی و متصل به مناره سلجوقی قرار گرفته است، مقرنس گچی، آیات قرانی به خط ثلث، نقوش اسلیمی گچبری شده و کاشی های خشتی و شش وجهی فیروزه ای رنگ از جمله تزیینات فضای ایوان است. بر کتیبه سردرایوان، نام شاه اسماعیل صفوی به تاریخ 914 ه. ق حک شده است. دو گنبد آجری کوتاه و پوشش طاق و تویزه، گنبدخانه و شبستان های مسجد سرخ را مسقف کرد.

در حفاری ها و کاوش های اجرا شده در رواق جنوبی گنبد خانه یک لوح سنگی به تاریخ 1019 ه. ق قمری بدست آمده است و فرمانی از شاه اسماعیل را حجاری شده که در همین کتیبه معمار بنا، عبدا… بن محمد معرفی شده است. در این مقطع زمانی، محرابی گچبری شده و نفیس در گنبدخانه مسجد ساخته شد و به نظر می رسد که نام استاد گچ بر محراب گنبدخانه که در کتیبه محراب خدشه دار شده، سید امیربن ابی القاسم القزوینی بوده است.

همچنین در کتیبه کشف شده از رواق جنوبی این قسمت از بنا، نام شاعر و خطاط تزیینات، السید معصوم الحسینی الساوجی متخلص به نامی دیده می شود. در گنجینه آثار قم آمد که نشانه های بدست آمده در رواق جنوبی گنبدخانه، حاکی از وجود آتشکده در این مکان است. این آتشکده که در سال 1290 ه. ش آشکار شد، از دو مجرای عمود بر هم و یک کانون آتش در محل تقاطع آن ها تشکیل شده است. مولف این کتاب آورد که معروف است این آتشکده در زمان خلافت مامون خاموش و به جای آن مسجدی بنا شد. مسجد میدان (مسجد سرخ) به شماره 29407 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و امروزه به عنوان مسجد جامع ساوه فعال است.